1112 ه. ش ـ آجي‌غوشان تركمن‌صحرا
مختومقلي فراغي شاعر ملي و عارف تركمن در شمال آجي غوشان (حآجي غوشان فعلي) در محلي به نام قارري غاولي محل اسكان ايل گركز چشم به جهان گشود. پدر وي دولت محمد آزادي روحاني صاحب نام و شاعري توانا بود و پدر بزرگ او مختوملقي يونه‌چي نام داشت.
1169 ه. ش ـ آق‌توقاي تركمن‌صحرا
مختومقلي فراغي، پدر زبان و ادبيات نوين تركمن در سن 57 سالگي در كنار چشمه‌ي آباساري، شمال روستاي كرند وفات يافت، سپس در كنار آرامگاه پدر بزرگوارش دولت محمد آزادي در آق‌توقاي به خاك سپرده شد.
1242 ه. ش ـ اروپا
سال 1242 هجري شمسي برابر با 1863 ميلادي، آرمينيوس وامبري خاورشناس مجارستاني چكيده‌اي از اشعار مختومقلي فراغي، شاعر نامي تركمن را از زبان بزرگان و باغشي‌هاي تركمن جمع‌آوري و در اروپا به چاپ رساند.
4/1/1288 ـ كميش‌دفه:
نويسنده‌ي بزرگ و دانشمند جوان تركمن احمد صيادي (گورگنلي) در كمش‌دفه متولد شد. وي از اولين محققاني است كه درباره‌ي مختومقلي تحقيقات ارزشمندي كرده است و در زادگاهش تا كلاس هفتم تحصيل كرده و در سن 35 سالگي در جنگ جهاني دوم در لنينگراد كشته شد.
1289 هجري شمسي ـ تاشكند
چاپ ديوان مختومقلي از سوي عارف جانُف 1289 هجري شمسي برابر با 1910 ميلادي در تاشكند ازبكستان
1292-1291 هجري شمسي ـ بخاراي شريف
چاپ ديوان مختومقلي از سوي قربان‌بردي گرگاني 1292-1291 هجري شمسي برابر با 1913-1912 ميلادي در بخاراي شريف
1300 هجري شمسي ـ استانبول
چاپ ديوان مختومقلي از سوي شيخ محسن فاني در سال 1300 هجري شمسي برابر با 1921 ميلادي در استانبول تركيه
1320 شهريور ـ گرگان
قليچ قلي‌اف خالق رمان مختومقلي به عنوان سركنسولگري شوروي در استرآباد، گرگان فعلي مشغول به كار مي‌شود.
1325 ه.ش: گنبد
انتشار نشريه‌ي صداي تركمن در گنبد توسط جمعي از روشنفكران جوان تركمن به وقوع پيوست در اين نشريه علاوه بر چاپ مقالات سياسي، اجتماعي اشعار شعراي تركمن درج و اشعاري چند از ديوان مختومقلي منعكس گرديد.
1326 ه. ش ـ بندرشاه (بندرتركمن فعلي)
اولين ديوان مختومقلي فراغي در ايران، توسط ملا ميرزا عبداللهي از بندرتركمن در 136 صفحه در تهران چاپ شد.
وي جهت چاپ به مدت تقريباً بيش از دو ماه در تهران ماندگار شد.
ديوان فوق اولين چاپ اشعار مختومقلي است كه در تركمن‌صحرا توزيع گرديد.
9/4/1332 ـ گنبد
رباعي‌سراي تركمن ارازمحمد شاعري (آرام) به همراه 21 نفر از مبارزين ضد سلطنت و استبداد توسط ساواك دستگير شدند. وي در سال 1353 در سن 40 سالگي فوت كرد. آرام يكي از مروجان مختومقلي‌خواني بين جوانان تركمن‌صحرا بود.
28/5/1338 ـ گرگان
افتتاح بخش تركمني راديو گرگان جهت تبليغ سياست‌هاي محمدرضا شاه در اين سال اتفاق افتاد، بعدها جمعي از نويسندگان و شاعران تركمن همكاري فرهنگي با آن مركز داشتند كه قرائت و دكلمه‌ي بعضي اشعار مختومقلي از آن جمله بود و باغشي‌هاي تركمن اشعار مختومقلي را به صورت ترانه و سرود اجرا مي‌كردند.
1339 ه. ش ـ عشق‌آباد
در بهار سال 1339 هجري شمسي برابر با 1960 ميلادي مراسم بزرگداشت شاعر بزرگ تركمن مختومقلي فراغي در عشق‌آباد با شكوه خاصي برگزار شد.
1340 ه. ش ـ گنبد
چاپ ديوان مختومقلي توسط مراد دوردي قاضي با استفاده از نسخ خطي نوادگان دولت‌محمد آزادي و چاپ‌هاي گوناگون تركمنستان و افغانستان و توزيع گسترده آن براي اولين بار در تركمن‌صحرا و جرگلان رويداد فرهنگي ادبي مهم اين سال بود.
ديوان مختومقلي تاكنون 12 الي 14 بار توسط مطبوعاتي قابوس (مراددوردي قاضي) تجديد چاپ شده است.
28/2/62 چهارشنبه ـ آق‌توقاي
اولين مراسم با شكوه مختومقلي فراغي در آق‌توقاي به مناسبت 250 – مين سالگرد ميلاد شاعر و عالم فرهيخته‌ي تركمن مصادف با بعثت حضرت رسول اكرم (ص) توسط مركز عشايري گرگان و گنبد و با همكاري و هماهنگي ناشر ديوان مختومقلي مراد دوردي قاضي برگزار گرديد.
- استقبال مشتاقان فرهنگ و ادب تركمني بي‌نظير بود.
- به همت رمضانعلي ميرزنجاني بعد از مراسم سال 1362 بيوگرافي مختومقلي فراغي براي اولين بار از راديو ايران در برنامه‌ي تحت عنوان در انتهاي شب پخش گرديد. اين برنامه يك‌ساعته به شاعر بلند آوازه‌ي تركمن ايراني اختصاص يافته بود كه توسط مجريان حرفه‌اي راديو ايران آقاي امير نوري، خانم مولودي كنعاني پخش شد. آقاي رمضانعلي ميرزنجاني در اين برنامه بيت‌هايي از شعر مختومقلي را به زبان تركمني دكلمه مي‌كرد. ميرزنجاني تحقيقات قابل ملاحظه در خصوص ديوان مختومقلي دارد وي چندين شعر از ديوان فوق را به زبان فارسي ترجمه كرد.
29/1/1365 ـ آق‌توقاي
ضيافتي به همت حاج مراد دوردي قاضي رئيس هيئت امنا خالد نبي (ع) و عضو هيئت امناي مختومقلي و دردي ميلادي عضو هيئت امناي مصلاي اهل سنت گنبد با همكاري و هماهنگي: استاد نورمحمد عاشورپور ـ عبدالحي طالبي از تهران ـ شاعر آمانقليچ آهمند و آنه‌محمد بيات در آرامگاه دولت محمد آزادي و مختومقلي فراغي به صورت كاملاً سنتي ترتيب داده شد.
جزوه‌ي 12 صفحه‌اي با جلد رنگي، بيوگرافي شاعر و عملكرد 3 ساله‌ي هيئت امناي مختومقلي بين حضار توزيع گرديد «چاپ چاپخانه‌ي فيروزيان مشهد» و تابلوهايي در مسير آق‌توقاي جهت راهنمايي زوار نصب شد.
21/2/69 جمعه ـ آق‌توقاي
مراسم بزرگداشت مختومقلي فراغي در آق‌توقاي توسط هيئت امنا با اطلاع رساني اندك برگزار شد. حاج مراد دردي قاضي و شاعر عيدمحمد اونق هماهنگي مراسم را به عهده داشتند در آن مراسم محمود عطاگُزلي به صورت محفلي در خصوص رسم‌الخط تركمني با حضور شاعران و نويسندگان بحث و الفباي پيشنهادي خود را در اين خصوص بين صاحب‌نظران توزيع كرد. كتابچه تدويني عطاگُزلي توسط كتابفروشي ياختي به همت حاج نورجان آق تكثير شده بود.
27/2/ 69 پنج‌شنبه برابر هفدهم ماه مه 1990ـ آق‌توقاي
صفرمراد نيازاف رئيس جمهوري خود مختار جمهوري تركمنستان اتحاد جماهير شوروي به همراه 60 تن از همراهان كه از مقامات رسمي، فرهنگي و شاعران و نويسندگان تركمنستاني بودند براي اولين بار از طريق مرز خاكي يلّجه (دهستان كرند) وارد خاك ايران شدند و در آق‌توقاي بر مزار شاعر بلند آوازه‌ي تركمن اداي احترام كردند.
مهندس مفيدي استاندار مازندران به همراه هيئتي بلند پايه رسماً از نيازاف استقبال كردند. اين خبر از شبكه‌ي سرتاسري صدا و سيما و شبكه‌ي استاني مازندران پخش گرديد.
27/2/1370 ـ آق‌توقاي
بزرگداشت 258 – مين سالگرد تولّد مختومقلي در آق‌توقاي به صورت با شكوهي برگزار گرديد، بعد از ظهر هيئتي از تركمنستان شوروي به سرپرستي مراد قاريُف رئيس مجلس محلي تركمنستان با يك اتوبوس و سواري ويژه از مرز خاكي روستاي كرند وارد آق‌توقاي شدند.
يغمور قلي‌‌زاده ـ يوسف بسنجيده نمايندگان دور سوم مجلس شوراي اسلامي از تركمن صحرا (كلاله ـ بندر تركمن) به همراه هيئتي از استان مازندران از مهمانان استقبال كردند.
در بين مهمانان، نويسندگان، شاعران و هنرمندان سرشناس و مقامات استان بالقان و جمعي از نمايندگان مجلس تركمنستان حضور داشتند.
استقبال جمعيت از مهمانان، بي‌‌سابقه بود.
6/3/71 ـ آق‌توقاي
طغيان رود اترك باعث به تاخير افتادن مراسم مختومقلي شد.
مراسم كاملاً ساده و سنتي برگزار گرديد. عليرغم استقلال تركمنستان در 5 آبان 1370 و افتتاح گمرك اينچه‌برون در 27 دي‌ماه 1370 مهمانان رسمي از تركمنستان در مراسم حضور نداشتند.
مشتاقان مختومقلي از اكثر نقاط تركمن‌صحرا به صورت گسترده و از تركمنستان به صورت غير رسمي حضور داشتند.
غايب بزرگ مراسم حاج مراد دردي قاضي بود وي همان سال به همراه همسرش به حج مشرف شدند.
26/2/72 يكشنبه ـ آق توقاي
مراسم 260- مين سالگرد مختومقلي توسط هيئت امناي مختومقلي و تني چند از مقامات استان مازندران و شهرستان گنبد در آق‌توقاي مثل سال‌هاي قبل برگزار گرديد.
مهمان رسمي (از جمهوري مستقل تركمنستان) آيدوغديف معاون اول رئيس جمهوري تركمنستان (نيازاف) بود وي به همراه هيئتي فرهنگي به آق‌توقاي آمد و با نثار شاخه گُل بر مزار دولت محمد آزادي و مختومقلي فراغي اداي احترام كرد.
دكتر عبدالله ثاني سيدي نماينده مينودشت و كلاله به همراه تني چند از مقامات مازندران از هيئت تركمنستاني كه بعد از استقلال آن كشور براي اولين بار عازم آق‌توقاي بودند استقبال كردند.
25/2/73 – عشق‌آباد
استاد حاج مراد دوردي قاضي، مختومقلي شناس، ناشر كتابهاي تركمني و ديوان مختومقلي از تركمن‌صحراي ايران طي دعوتي از سوي رئيس جمهور تركمنستان، صفرمراد نيازاف و رئيس اتحاديه تركمن‌هاي جهان جهت اخذ مدال بين‌المللي و ويژه‌ي مختومقلي عازم عشق‌آباد شد.
استاد قاضي به همراه پروفسور فاروق سومر نويسنده‌ي بزرگ تركيه خالق كتاب اُغوز‌لار (تركمن‌لار) و دكتر يوسف آزمون از تركمن‌هاي ايران تبعه‌ي كشور انگلستان مختومقلي‌شناس و مترجم ديوان مختومقلي به زبان انگليسي موفق به اخذ مدال ويژه‌ي مختومقلي از دست رئيس جمهور تركمنستان (نيازاف) شدند.
1373 ه . ش ـ تهران
براي اولين بار ترجمه‌ي اشعار برگزيده‌ي ديوان مختومقلي فراغي پدر ادبيات تركمن به زبان فارسي به همراه بيوگرافي آن شاعر توسط عبدالرحمن ديه‌جي نويسنده كودكان و نوجوانان ايران، دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه تهران صورت گرفت كه توسط انتشارات بين‌المللي الهدي در 7000 نسخه به چاپ رسيد.
- كتاب فوق علاوه بر داخل كشور (تركمن‌صحرا، آذربايجان شرقي و غربي) در كشورهاي همسايه‌ي ايران نيز توزيع گرديد.
28/12/76 – استان تازه تأسيس گلستان
انتشار اولين شماره‌ي صحرا، اولين نشريه‌ي رسمي تركمن صحرا و استان گلستان به مدير مسئولي عبدالرحمن ديه‌جي اولين مترجم ديوان مختومقلي فراغي به زبان فارسي.
مقاله‌ي «مختومقلي شاعري كه از نو بايد شناخت» توسط يوسف قوجق در اولين شماره‌ي صحرا درج گرديد. صحرا با همكاري جمعي از نويسندگان جوان تركمن‌صحرا منتشر و توزيع شد و از پر مخاطب‌ترين نشريات محلي استان به شمار مي‌رود.
24/2/77 پنج‌شنبه بعد از ظهر ـ گرگان
برگزاري اولين مراسم بزرگداشت 265 سالگرد ميلاد عارف نامي تركمن مختومقلي فراغي در دانشگاه منابع طبيعي گرگان برگزار شد.
مراسم فوق توسط جمعي از دانشجويان و همكاري مدير كل فرهنگ و ارشاد اسلامي گلستان (قليشلي) و موسي جرجاني خبرنگار پيشكسوت راديو گرگان برگزار شد.
دبير همايش محمد بردي توكلي داشلي‌برون، دانشجوي فعال دانشگاه منابع طبيعي بود.
25/2/77 جمعه ـ آق‌توقاي
اولين مراسم رسمي به مناسبت 265 – مين سالگرد مختومقلي فراغي عارف نامي تركمن ايراني در آق‌توقاي توسط درازگيسو اولين استاندار گلستان ، قليشلي مدير كل فرهنگ و ارشاد اسلامي گلستان ، فرمانداري مينودشت (مهندس حاج علي خسروي) و هيئت امنا مختومقلي، حاج مراد دوردي قاضي، حاج نورجان آق و ... برگزار شد.
- از حضار و مهمانان ويژه تركمنستاني و ... استاندار گلستان به همراه هيئتي رسماً استقبال كرد.
- استاندار گلستان قول مرمت بناي يادبود بر مزار مختومقلي طي يك‌سال را داد.
- توزيع گسترده دومين شماره نشريه‌ي صحرا در مراسم‌هاي بزرگداشت مختومقلي با تيتر: (آيا تركمن‌ها در مسئوليت‌هاي كليدي استان گلستان نقش خواهند داشت).
- دانشجويان دانشگاه‌هاي گلستان و مازندران در آق‌توقاي حضوري فعال داشتند.
25/12/77 ـ گنبد
(نيتيم كعبه‌دير خياليم حج‌دير اقراريم بار حج طوافين اتمأگه)
ضيافت حج مختومقلي فراغي عارف و فيلسوف تركمن ايراني به همت استاد حاج‌مراددوردي قاضي در گنبد (منزل شخصي) با حضور دوستداران و علاقمندان و جمعي از شاعران و نويسندگان تركمن برگزار گرديد.
قبل از اجراي برنامه باحضور روحانيون بلند پايه از جمله عطا ايشان محمدي نواده‌ي دولت محمد آزادي و يكي از روحانيون بزرگ جرگلان و استاد يارمحمد آخوند نظري مدير حوزه‌ي بزرگ قره‌بولاغ و جمعي از روحانيون و طلبه‌هاي گنبد و حومه مراسم مولود خواني برگزار شد.
- حاج صلاح‌الدين گوگلان مدير حوزه‌ي چنارلي از بخش مراوه‌تپه بنام مختومقلي به مكه مشرف شد.
25/2/78 شنبه بعد از ظهر ـ گرگان
دومين مراسم بزرگداشت 266- مين سالگرد تولد مختومقلي توسط جمعي از دانشجويان فعال دانشگاه منابع طبيعي گرگان با حضور مشتاقان و دانشجويان در سالن آمفي تئاتر دانشگاه برگزار گرديد.
حضور سبز هيئت تحريريه‌ي صحرا ـ مدير مسئول و عبدالمجيد ايشچي شاعر از تركمن‌هاي افغانستان ، ستار سوقي، نازمحمد پقه و جمعي از اساتيد دانشگاه بار علمي مراسم را پربارتر كردند. اين مراسم به همت تربتي نژاد رئيس دانشگاه و پي‌گيري محمدبردي توكلي يكي از دانشجويان منابع طبيعي برگزار شد.
26/2/78 يكشنبه ـ‌گنبدكاووس
براي اولين بار همايش بزرگ مختومقلي در سالن هلال احمر گنبد توسط شوراي شهر، دانشگاه پيام نور گنبد در دو نوبت صبح و بعد از ظهر به صورت علمي برگزار گرديد. در اين همايش كه به صورت علمي برپا بود علاوه بر اساتيد تركمن صحرا، گلستان از دانشگاه تهران خانم دكتر منيژه مقصودلو و اساتيد غير تركمن از دانشگاه‌هاي تبريز و مشهد حضور و مقالات خود را قرائت كردند.
بعد از پايان همايش، عصر به مناسبت 266- مين سال تولد مختومقلي فراغي چند دوره مسابقه اسبدواني در محل سواركاري گنبد برگزار و جوايز نفيسي به صاحبان اسب‌هاي برنده اهدا گرديد.
نمايشگاه صنايع دستي در بالاي تپه (ميل گنبد) پارك قابوس نيز به همين مناسبت برپا بود.
- مهمانان خارجي دكتر بايتماتف و ... از قرقيزستان و تاجيكستان حضور و مقالات وزيني قرائت كردند.
دبير همايش فرهاد دردي‌نژاد بود و اعضاي هيئت علمي: گنبددردي اعظمي‌راد، بايرام‌قليچ فرزام، يعقوب رحيمي داشلي‌برون بودند. اين مراسم با همكاري و هماهنگي مهندس نهضتي رئيس دانشگاه پيام نور شهرستان گنبدقابوس و شوراي اسلامي شهر گنبد «دوره‌ي اول» (نيازي ساعي، گلديزاده، گرگاني، گل‌چشمه، زيوري و ابراهيمي) برگزار شد.
27/2/78 دوشنبه ـ آق‌توقاي
افتتاح بناي يادبود آرامگاه مختومقلي فراغي و پدر بزرگوارش دولت محمد آزادي با حضور صفرمراد نيازاف رئيس جمهور تركمنستان و دكتر عطاالله مهاجراني وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي دولت هفتم.
نيازاف به همراه هيئتي بلند پايه‌ي فرهنگي و سياسي با دو هلي‌كوپتر وارد آق‌توقاي شد و مورد استقبال نماينده ويژه رئيس جمهور ايران دكتر مهاجراني قرار گرفت.
حضور جمعيت از يك روز پيش در آق‌توقاي قابل وصف نبود، نيازاف از تلاش سيد محمد خاتمي رئيس جمهور ايران جهت مرمت و احداث گنبدي بر مزار مختومقلي فراغي و دولت محمد آزادي تشكر و مختومقلي را عامل وحدت دو ملت دوست و همسايه عنوان كرد و افزود: مختومقلي در قرن 18 ادبيات را با مردم آشتي داد، دكتر مهاجراني در اين مراسم گفت: كاري كه مختومقلي در زبان تركمني كرد شباهت زيادي به كار دانته شاعر ايتاليا و فردوسي در زبان فارسي دارد.
- پيام خاتمي رئيس جمهور به مناسبت 266- مين سالگرد تولد مختومقلي قرائت شد وي گفته است: «مختومقلي به تمام بشريت تعلق دارد».
- از اين تاريخ به بعد عملاً هفته‌ي بزرگداشت مختومقلي شكل گرفت.
- قول سال گذشته‌ي استاندار گلستان «درازگيسو» عملي شد (قول مساعدت بناي يادبود مختومقلي).
- اين مراسم باشكوه علاوه بر جرايد محلي و صدا و سيماي استان از صدا و سيماي مركز و راديو‌هاي بين‌المللي پخش گرديد و جرايد سراسري نيز خبر آن را منعكس كردند.
- نيازاف در سخنراني‌اش رسماً از حاج مراد دردي قاضي جهت نشر ديوان مختومقلي و عبدالرحمن ديه‌جي به خاطر ترجمه ديوان مختومقلي به زبان فارسي و عبدالقهار صوفي‌راد شاعر معاصر تركمن‌صحرا تقدير كرد.
- نيازاف علاوه بر ديدار با مسئولين استان گلستان استاندار، حاج‌‌آقا نورمفيدي نماينده‌ي ولي‌فقيه در استان و نمايندگان دولت هفتم و دكتر مهاجراني با هيئتي از تركمن‌صحرا از جمله حاج مراد دردي قاضي و جمعي از علماي تركمن‌صحرا در آق‌توقاي در چادر ويژه پذيرايي از وي و هيئت همراه ديدار و گفتگو كردند.
19/2/79 ـ گنبد
مراسم قدرداني و پاسداشت از زحمات آقايان: حاج مراد دوردي قاضي در عرصه نشر كتابهاي تركمني خصوصاً ديوان مختومقلي، نياز محمد محمد نيازي در عرصه‌ي فرش تركمن، استاد نورمحمد متقي در عرصه‌ي تدوين لغت‌نامه‌ي تركمني توسط رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي گنبد انجام شد.
- آقاي حسين ياقوتي با تقديم لوح يادبود به استادان از زحمات چندين ساله‌ي آنان تشكر كرد.
- اين مراسم به همراه هنرنمايي هنرمندان و حضور شاعران همراه بود.
2/7/79 – گنبد
اولين انتخابات رسمي انجمن شعر و ادب تركمني ميراث گنبد با حضور اكثريت اعضاء و نظارت رئيس اداره‌ي فرهنگ و ارشاد اسلامي گنبد (آقاي ياقوتي) در خانه‌ي فرهنگ گنبد برگزار شد. در اين راي گيري محمد آتاباي راي اول را كسب و به مدت 2 سال مديريت انجمن ميراث را به عهده گرفت.
انجمن شعر و ادب تركمني ميراث گنبد در اواخر سال 77 توسط جمعي از فعالين فرهنگي گنبد تشكيل گرديد و اولين مدير آن آقاي آمانقليچ شادمهر بود. اين انجمن در رشد ادبي شعراي جوان منطقه و برگزاري همايش‌هاي فرهنگي گوناگون خصوصاً مراسم مختومقلي گام‌هاي موثري برداشت و هنوز هم با جلسات هفتگي كار فرهنگي خود را دنبال مي‌كند.
1379 هجري شمسي، پاييز
كتاب نقد تحليل آثار احوال مختومقلي، نشر احسان تهران تيراژ 1000 نسخه به همت: نورقليچ فداكار محقق و مختومقلي شناس از گنبد تأليف شد و توسط نشر احسان تهران با تيراژ 1000 نسخه منتشر گرديد.
9/12/79 سه‌شنبه ـ كميش دفه
اولين همايش مختومقلي شناسي دانش‌آموزان كميش دفه سه شنبه ساعت 2 بعد از ظهر در سالن آمفي تئاتر كتابخانه عمومي آن شهر با حضور دانش‌آموزان دوره‌ي دبيرستان و پيش‌دانشگاهي به همراه علاقمندان با حضور دبيران و جمعي از فرهيختگان و رئيس آموزش و پرورش منطقه‌ي كميش‌دفه (حكيم فيروزي) همراه با شعرخواني و قرائت مقاله و دكلمه اشعار مختومقلي توسط دانش‌آموزان برگزار گرديد.
آشنایی با آنه محمد بیات ویادداشتهای روزشمار مناسبت‌هاي مختومقلي